ประเพณีสุดเก่าแก่ของจังหวัดปราจีนบุรีมีหลากหลายประเพณีด้วยกัน หนึ่งในนั้นคือ สวดพระมาลัย หรือที่เรียกว่า ประเพณีสวดคฤหัสถ์ พูดกันง่ายๆ คือเป็นการสอนเรื่องศีลธรรมในงานศพ ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง นรก สวรรค์ ความดี ความชั่ว เพื่อให้ผู้คนได้ตระหนักถึงการทำความดีในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่ ประเพณีสวดคฤหัสถ์ช่วยปลุกจิตสำนึก เนื่องจากประเพณีนี้เป็นการสอนเรื่องศีลธรรม นรก สวรรค์ ในงานศพประเพณีสวดคฤหัสถ์ การแสดงหน้าศพ โดยสัญชาตญาณของมนุษย์แล้ว มนุษย์ทุกคนย่อมกลัวความตายดัวยกันทั้งสิ้น ฉะนั้นบรรยากาศของงานศพจะทำให้ผู้คนรู้สึกเกรงกลัว กลัวบาปกรรมมากกว่าการสอนโดยทั่วไป
ประเพณีสวดคฤหัสถ์ การสอนเกี่ยวกับหลักธรรมหน้าศพ
การสวดพระมาลัย หรือประเพณีสวดคฤหัสถ์ มีมาแต่ยุคโบราณ การสวดพระมาลัยคือการอ่านหนังสือพระมาลัยด้วยท่วงทำนองที่ไพเราะ มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ ประเพณีสวดคฤหัสถ์ การแสดงหน้าศพ จะทำหลังจากที่เสร็จพิธีสงฆ์ในรอบกลางคืนเรียบร้อยแล้ว ประเพณีโบราณนี้มุ่งเน้นในการสอนศีลธรรม ตักเตือนและอบรมจิตใจของผู้ฟัง กล่าวถึงความดี ความชั่ว การตกนรก ขึ้นสวรรค์ เพื่อให้ทุกคนตระหนักถึงการมีชีวิตอยู่อย่างเป็นสุข การเชื่อว่าธรรมะจะชนะอธรรมได้ นอกจากนี้ ประเพณีสวดคฤหัสถ์ช่วยให้บรรยากาศของงานศพไม่เศร้าจนเกินไป อีกด้วย เนื่องจากการสวดคฤหัสถ์นี้จะต้องมีผู้คนหลายคนที่มานั่งฟัง อยู่รวมกัน ช่วยกันเฝ้าศพ จึงทำให้งานศพไม่เงียบเหงาและโศกเศร้าจนเกินไป ในอดีตผู้สวดคฤหัสถ์จะต้องมีความรู้เรื่องดนตรี อย่างเพลงไทยเดิม เพราะการสวดคฤหัสถ์จะใช้ดนตรีปาก หรือใช้ปากทำเสียงแทนเครื่องดนตรี ดังนั้นผู้สวดจะต้องมีเทคนิคหรือทักษะความรู้แตกต่างกันไปในแต่ละตำแหน่ง ต้องสอดรีบส่งกัน จึงจะทำให้การสวดนั้นเกิดความลงตัวและเพิ่มอรรถรสในการฟังด้วย แต่ต่อมามีการพัฒนา โดยการใช้ดนตรีมาช่วยเพื่อให้เกิดความสนุกสนานมากยิ่งขึ้น โดยรูปแบบการสวดจะมีความแตกต่างกันออกไปในแต่ละงาน อาจจะเป็นการใช้ทำนองสนุกสนานในการสวด แทรกธรรมะเข้าไปในมหรศพ การใช้ภาษาบาลีเดิมๆ หรืออาจจะเป็นการเทศน์แบบด่าให้สำนึก แต่ส่วนมากในช่วงดึกจะเป็นการสวดที่ถือว่ามีสีสันและความสนุกสนานมากที่สุด เนื่องจากช่วงดึกหลายคนจะรู้สึกง่วง ผู้สวดจึงนำการขับลำนำ ใช้ความตลกโปกฮา หรือใช้วิธีการหยาบโลนมาผสมผสานในการสวด เพื่อทำให้ผู้ฟังไม่ง่วงนอนและเกิดความสนุกสนานมากยิ่งขึ้น ที่ได้เรียกว่าการสวดมาลัยเป็นเพราะบทสวดที่ใช้คือ บทสวดที่มากจากหนังสือมาลัย หรือที่เรียกกันว่า พระมาลัยคำสวด ที่มีบันทึกไว้ในสมุดข่อย เป็นกวีนิพนธ์ร้อยกรอง ตัวหนังสือที่ใช้บันทึกเป็นอักษรขอมไทย ผสมขอมบาลี และมีภาพประกอบที่งดงาม นอกจากการสวดคฤหัสถ์แล้วยังมีการนำเพลงปรมัตถ์มาใช้เปิดในงานศพอีกด้วย เพลงปรมัตถ์ที่ว่าคือเพลงที่พูดถึงความอนิจจัง ความไม่เที่ยงแท้ของสังขาร ทุกสิ่งล้วนแล้วแต่มีการเปลี่ยนแปลงด้วยกันทั้งสิ้น เพื่อเป็นการเตือนให้คนที่ยังมีโอกาสมีชีวิตอยู่ไม่เหมือนกับศพที่นอนอยู่ในโลง ที่ไม่มีโอกาสกลับมาแก้ไขสิ่งต่างๆ ได้แล้ว ได้ใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท กระทำแต่ความดีละเว้นความเชื่อ เรียกได้ว่า ประเพณีสวดคฤหัสถ์ช่วยปลุกจิตสำนึก ของคนที่ยังมีชีวิตอยู่ได้ดีมาก เนื่องจากบรรยากาศของงานศพจะทำให้เรามาย้อนมองชีวิตของตัวเอง แล้วเกิดความกลัวชีวิตหลังความตายที่ไม่สามารถแก้ไขสิ่งใดๆ ได้แล้ว การได้ฟังสิ่งที่ช่วยพยุงจิตใจอย่างการสวดคฤหัสถ์นี้ ถือเป็นการทำให้เราฉุกคิดว่าการทำความดีนั้นเป็นสิ่งสำคัญ ไม่เพียงแต่การที่จะไม่ทุกข์ทรมานกับชีวิตหลังความตาย ยังเป็นการที่ทำให้ผู้คนจดจำสิ่งดีๆ ที่เราได้กระทำในตอนที่เรายังมีชีวิตอยู่ เมื่อเวลาผ่านไป ประเพณีสวดคฤหัสถ์ก็ไม่ได้มีการสวดเฉพาะในงานศพแล้ว แต่มีการเปลี่ยนแปลงคือ ได้มีการนำมาแสดงเป็นการละเล่นในโอกาสต่างๆ ด้วย เช่น งานวัด เป็นต้น
ประเพณีสวดคฤหัสถ์ประเพณีอันงดงามที่เลือนหาย
ปัจจุบันประเพณีสวดคฤหัสถ์ ไม่ค่อยมีให้เห็นแล้ว เนื่องจากผู้คนสมัยใหม่ไม่นิยมนำการสวดมาลัยมาเล่นกันในงาน ส่วนมากจะนำความประสงค์ของผู้ตายมาใช้ในงานมากกว่า ไม่ว่าจะเป็น การเปิดเพลงที่ผู้ตายชอบฟังตอนยังมีชีวิตอยู่ การนำการแสดงสมัยใหม่มาแสดงในงานศพ ตั้งแต่การรำ การเต้นแบบสมัยใหม่ หรือการใส่เสื้อสีสันสดใส ที่ไม่ใช่สีดำ เพื่อไม่ให้งานศพมีความโศกเศร้ามากเกินไป แต่การสวดคฤหัสถ์ก็กลายมาเป็นจำอวด ละครย่อย และเป็นตลกในปัจจุบัน เพียงแต่ไม่ได้เล่นตามงานแล้ว แต่เป็นการนำความตลกโปกฮามาฉายในจอแก้ว ประเพณีสวดคฤหัสถ์ถือเป็นประเพณีสุดเก่าแก่ที่มีความงดงาม แต่ปัจจุบันถูกลืมไปแล้ว เนื่องจากทุกอย่างก็ต้องเป็นไปตามวัฏจักร อะไรที่เก่าแก่ก็ต้องถูกลืม และเลือนหายไปตามกาลเวลา เมื่อมีของใหม่มาของเก่าก็ต้องไป เป็นธรรมดาของโลกใบนี้ ไม่มีอะไรเที่ยงธรรมหรือคงอยู่ไปตลอดกาล เหมือนดังคำสอนหรือบทสวดคฤหัสถ์ ที่สอนว่าทุกอย่างไม่เที่ยงแท้ หากยังมีชีวิตอยู่ให้กระทำความดีให้มากๆ
ประเพณีก่อพระทรายวันไหล ประเพณีสำคัญของชาวแสนสุข
สถานที่ขอพรเมืองพัทยา ชลบุรี เมืองสุดครึกครื้นที่เต็มไปด้วยสถานที่ศักดิ์สิทธิ์
